Ο Άγιος Αντρέας

 Να γνωρίσουμε τα χωριά της Βορείου Ηπείρου                                                         - Το γραφικό χωριό της περιοχής Θεολόγου                                                    - Ένας σύντομος ιστορικός περίπατος

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟ ΚΟΥΡΤΗ                                                                                                                           Το χωριό Άγ. Ανδρέας, είναι χτισμένο στα ανατολικά της πόλης των  Αγίων Σαράντα. Βρίσκεται ακριβώς στους πρόποδες του βουνού Ίσαυρος, που σήμερα ονομάζεται Διβροβούνι.

Η  συνολική  έκταση του χωριού, από Ανατολή σε Δύση και από Βορά σε Νότο, ανέρχεται στα 7270 στρέμματα  σχεδόν.

Ένα μέρος του Αγιαντριά  και συγκεκριμένα οι συνοικίες  Παλιόκαστρο, Ράχη και Κλουράτι, ανεγέρθηκαν στα  ερείπια της αρχαίας  Μαιανδρίας,  μια  πόλη του  5-ου π.Χ αιώνα, η  οποία σύμφωνα με τις μελέτες των ιστορικών  Μελέτιου, Παν. Αραβαντινού, Αθανάσιου Σταγειρίτη  κ.α , είχε γνωρίσει αρκετή ανάπτυξη οργανώνοντας διάφορες συναλλαγές με τους Μακεδόνες  και ιδιαίτερα στην εποχή του βασιλιά Περσέα. 

Η οικονομική ανάπτυξή αυτής και πολλών άλλων Μολοσσικών πόλεων, τράβηξαν την προσοχή των Ρωμαίων, όπου και την κατάστρεψαν το 168  π.Χ  παράλληλα με 75  άλλες , υπό την αρχηγία του  ύπατου της  Ρώμης Αιμίλιου  Παύλου και του στρατηγού του Ανοίκειου.

Πολλοί από τους  σημερινούς  Αγιαντρίτες  που  έχουν τα σπίτια τους σ' αυτήν την περιοχή, αποτελούν τους  ακούσιους  ανασκαφείς, πολλών αρχαίων ευρημάτων, του 6ου  ή 5ου  π.Χ αιώνα . Δυστυχώς όμως πολλά από αυτά τα αντικείμενα με μεγάλη ιστορική αξία, όπως διάφοροι αμφορείς, δακρυφόρες, λυχνάρια, ένα μικρό αγαλματάκι με σπασμένο το μεγαλύτερο μέρος της κεφαλής, πάρα πολλά  νομίσματα με την επωνυμία "ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ ", ή εξαφανίστηκαν  από την ιστορική  άγνοια των ανθρώπων  που τα έφεραν στο φως , αλλά και πολλά άλλα παραδόθηκαν στον αρμόδιο  της Αρχαιολογικής Εταιρείας  των Αγ. Σαράντα, κ Δημοσθένη Μπουντίνα  τόσο προσωπικά από εμένα, όσον και από  τον κ. Αριστοτέλη Ντούτση  ο  οποίος τα έφερε στο φως όταν άνοιγε τα θέμελα του σπιτιού του.

Ασφαλώς  που τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στα ερείπια της αρχαίας πόλης, είναι πολύ πιο περισσότερα, για τα οποία ο αναγνώστης θα ενημερωθεί  πολύ σύντομα και για πολλά άλλα γεγονότα.

Μνήμες  αξέχαστες

Στο ημερολόγιο του κάθε Αγιαντρίτη υπάρχουν κάποιες χρονολογίες που θα παραμείνουν  άσβηστες στην ψυχή του, αλλά και σαν λάβαρο για ενότητα και δράση υπέρ Πίστεως και Πατρίδος .

Αξέχαστη θα παραμείνει η χρονολογία 22  ή  23 Μαρτίου  1911, όταν ο θρυλικός Γιάννης Πουτέτσης μαζί με τον ανεψιό του Φαρμάκη, απευθύνονται στα 65 παλικάρια του Αγιαντριά  που τον περίμεναν στη σπήλιά του Χρ. Γιάννη υπό την αρχηγία των  καπεταναρέων  του  χωριού μας , Χόντο  Γιακούπη (Κώστας   Θανάσης) , Κάρα Μαύρος   ( Σταύρος Γιάννης)  και Καπετάν   Σπυρέλη  (Πύλιο  Κώτση) . Και κάτω από την γαλανόλευκη που κυμάτιζε πάνω στο βράχο, ακούγεται η βροντερή φωνή του Πουτέτση, που μεταξύ των άλλων τους λέει: "Είστε έτοιμοι παλικάρια του Αγιαντριά; " Και σαν αστροπελέκι δέχεται τον όρκο των 65: "Έτοιμοι καπετάνιε μας!"

Τέσσερις  Δεκεμβρίου  1940. Μια άλλη αξέχαστη  χρονολογία . Ο ένδοξος Ελληνικός Στρατός, μπαίνει στο χωριό μας . Ήταν  8 η ώρα το βράδυ. Οι γαλανόλευκες που ως τότε βρίσκονταν κρυμμένες σε ασφαλή μέρη, ξεδιπλώθηκαν για να ανεμίσουν ελεύθερες στον Βορειοηπειρωτικό  ουρανό. Οι  κρύες μέρες του Δεκέμβρη  ούτε που μας εμπόδιζαν για να γευτούμε αυτές τις ανεπανάληπτες  στιγμές. Μέσα στα παρατεταμένα  χειροκροτήματα  και τη θερμή υποδοχή ακούγονται  τα φλογερά λόγια του αείμνηστου  ελληνόψυχου  Βασίλη Κούρτη "  Σας καλωσορίζομε  ω, λεβέντες του θρυλικού Λεωνίδα …Σας ευχόμαστε σύντομα στα σπίτια σας και με τη νίκη. Τα σπίτια του Αγιαντριά  για όσον διάστημα θα χρειαστούνε, θα είναι και δικά  σας σπίτια…"

Τα καρδιοχτύπια, αλλά και τα δάκρυα στα μάτια δεν είχαν τελειωμό. Έκλαιγε η θεία  Μαρίνα, η Δημητρούλα, η Ελένη  του Καρβελά. Και μαζί τους ο γέρο Θόδωρος, ο γέρο Φώτος, ο  γέρο Ανδρέας, αλλά με δάκρυα που εκφράζανε  το σεβασμό και την αγάπη τους για τους απόγονους του Κολοκοτρώνη και δεκάδων  άλλων του Ελληνικού μεγαλείου .       

Μια σύντομη σημερινή εικόνα  

Ο  Αγ. Ανδρέας,  είναι ένα από τα πιο  γραφικά   χωριά  της περιοχής  Θεολόγου. Όντας κατάφυτος από αιωνόβια  ελαιόδεντρα  και από διάφορα  άλλα οπωροφόρα, δημιουργεί στον  ψυχικό κόσμο του επισκέπτη, την εικόνα μιας πραγματικής όασης.

Και που την σκεπτόμαστε  αυτήν την εικόνα εμείς οι πολιτικοί  και εν μέρει οικονομικοί   μετανάστες , στα διάφορα σημεία της γης, νιώθουμε στην ψυχή μας όχι μονάχα δικαιολογημένη περηφάνια, αλλά κι ένα περίεργο συναίσθημα που  μας τονώνει, που μας αντρειώνει, αλλά και που μας  επωμίζει με κάποιες  ευθύνες για την μελλοντική του πορεία.

Αγναντεύοντας  πάνω από το βράχο του Παλιόκαστρου, το  ανθρώπινο μάτι μένει κατάπληκτο, σαν προβάλουν μπροστά του τα καταπράσινα Δημητράκια, το  ηλιόλουστο Προσήλιο, η ωραία και ιστορική Αμπολιάνα, η κατάφυτη με ελαιόδεντρα γραφική Ζαγορίτσα, και  μέσα στο βάθος η  όμορφη και χιλιοτραγουδιμένη Αραβουνά  με τα  πολλά βοσκοτόπια  και τα φημισμένα νταμάρια από τα οποία γίνεται η εξόρυξη μιας πολύτιμης πέτρας. Με αυτό το είδος πέτρας έχουν χτιστεί τα σπίτια των Αγιαντριτών, τα  πεζοδρόμια και τα νεόχτιστα  κτίρια   των  Αγ .Σαράντα. Στα χρόνια της ύπαρξης του Γεωργικού Συνεταιρισμού, μεγάλες ποσότητες από αυτήν την πέτρα, εξάγονταν στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Ρώμη . 

Ο  Αγιαντριάς, όπως για συντομία  ονομάζεται, αποτελείται από 10 συνοικίες  η μια πιο καλύτερη από την άλλη . 

Αν και  το χωριό μας,  μετά τη μεγάλη φυγή των Αγιαντριτών,  σαν συνέπεια  της πτώσης  της δικτατορίας  Χότζια,  γνώρισε  τη μεγαλύτερη ερήμωση  συγκριτικά με αυτήν του 1923 και 1927 , όταν 45 παλικάρια ταξίδευσαν στην μακρινή αργεντινή, σήμερα βιώνει τέτοιες  στιγμές  ανάκαμψης, που οι  αείμνηστοι  προγονοί   μας  δεν θα μπορούσαν να διανοηθούνε.

Και  ποιος δε γνωρίζει  τον ακούραστο  επιχειρηματία,  Βασίλη  Κούρτη, το γιο του αείμνηστου  Παύλο Κούρτη, που με την πρωτοβουλία του, με την ακούραστη και ηρωική δουλειά του, άλλαξε ριζικά την όψη του Αγιαντριά;  Όλα τα σπίτια και οι συνοικίες του χωριού μας, συνδέθηκαν με αυτοκινητόδρομο, όλοι οι δρόμοι και το κέντρο  του χωριού ηλεκτροφωτίζονται αυτόματα  μετά τη δύση του Ηλίου. Δεν υπάρχει σπίτι στον Αγιαντριά που να μην έχει  εξασφαλίσει το πόσιμο νερό μετά την αποπεράτωση του υδραγωγείου  που και αυτό είναι έργο του Βασίλη  Κούρτη . Και τώρα  οι εργασίες συνεχίζουν πυρετωδώς  για την  ολοκλήρωση του καμπαναριού ύψους γύρω στα 20 μ, στην κορυφή του οποίου θα δεσπόζει το  μεγάλο  ρολόι  το οποίο θα είναι εμφανές από κάθε σημείο του χωριού . Η  πλατεία  στο  κέντρο του χωριού, θα είναι το επικορίφωμα  της ιδιαίτερης ανάπλασης του Αγιαντριά. Κάπου εδώ, κοντά στην κρύα βρύση,  θα υψωθεί  και η προτομή του μεγάλου και αείμνηστου στους αιώνες  ΦΙΛΗΜΟΝΑ, αποθανατώντας, αυτήν την εξαίρετη προσωπικότητα του χωριού μας και ολόκληρης της Β. Ηπείρου. Και ασφαλώς τα έργα, για την  θετική διαμόρφωση του Αγιαντριά, δεν παίρνουν τέλος  με  τόσο. " Πολλά μας χρειάζονται  ακόμα λέει ο Βασίλης. Δεν θα επιτρέψω να επαληθευτούνε τα λόγια του Άγιο  Κοσμά που είχε εκφράσει για το χωριό μας. Οι νέοι του Αγιαντριά  ας σκεφτούνε πιο  σοβαρά, για τους τάφους των προγόνων μας …για τα πατρώα  εδάφη μας. Έχω εμπιστοσύνη  στους  νέους  μας " .  

'Oπως  ολόκληρος  ο πληθυσμός της περιοχής Θεολόγου, έτσι και οι κάτοικοι του χωριού μας , είναι αυτόχθονες ιθαγενείς ελληνικής καταγωγής με μια ιστορία χιλιάδων ετών.  Ο  πιο  ειλικρινής μάρτυρας ως προς σ' αυτό το θέμα, είναι  τα αρχαία ευρήματα στα ερείπια της αρχαίας Μαιανδρίας, οι ελληνικότατες τοπωνυμίες που ξεπερνούν τις  162, η  γνησιότατη  ελληνική μας γλώσσα , τα κοινά ήθη και έθιμα  με τους  με τους γείτονές  μας.

Ένα  άλλο στοιχείο αδιαπραγμάτευτο, που μαρτυρεί την διαχρονικότητα του Ελληνικού φύλου, είναι η ύπαρξη και εξάπλωση των αρχαίων Ελληνικών ονομάτων  όπως : Δανιήλ, Σωφρόνιος, Λεωνίδας, Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής, Ευριπίδης, Εριφύλη, Ουρανία, Σοφοκλής, Ήρα, Πύρρος, Αχιλλέας, Ορέστης, Ιφιγένεια κ.α

Η κύρια ασχολία των κατοίκων υπήρξε η γεωργία, αλλά και η κτηνοτροφία .Ασφαλώς που οι γεωργικές και κτηνοτροφικές παραγωγές δεν εξασφάλιζαν τα  περί του ζην, και γι αυτό το λόγο η πλειοψηφία των αντρών  προπολεμικά ταξίδευαν σε άλλα μέρη, όπως  Ελλάδα, Αίγυπτο, Αργεντινή κ.α .     

Χαρακτηρισμοί

O διδάσκαλος και ιστοριογράφος  από τη Δρόβιανη, της Β. Ηπείρου, αείμνηστος Ν .Μυστακίδης (1863 - 1930  ), όταν αναφέρεται στα χαρακτηριστικά των κατοίκων της περιοχής Θεολόγου, στο χειρόγραφό του, γράφει  μεταξύ άλλων: "Διβριώτες  ντουφεξίδες, Αγιαντρίτες χορευτάδες, Τσερκουβιανίτες κεραμάδες κ.α "       

 Όσο  και αν  ο χαρακτηρισμός  αυτός, κρύβει την αλήθεια, στους σημερινούς καιρούς , υπό την επίδραση των συνθηκών ζωής και ιδιαίτερα στα χρόνια της δικτατορικής περιόδου καθώς επίσης και με την αναζήτηση  νέων πόρων διαβίωσης, φαίνεται  να  έχει αντιστραφεί η αναλογία . 

Ο  σημερινός  Αγιαντρίτης,  είναι πραγματικά άνθρωπος  φιλόμουσος, με βαθιά   καλλιτεχνικά συναισθήματα που δεν εκφράζονται μόνον στον τομέα της μουσικής παράδοσης, αλλά αυτό το συναίσθημα και γενικά το ωραίο  θα το διαπιστώσει κανείς σ' ένα ευρύτερο φάσμα. Παράδειγμα από τα πιο απλά, οι χρυσοχέρηδες  οικοδόμοι του Αγιαντριά  που ξεπερνούν τους  86. Δεν υπάρχει  χωριό, δεν υπάρχει πόλη στο χώρο της Β. Ηπείρου, που να μην διαπιστώνει  κανείς το μεράκι  και την αρτιότητα  της τέχνης αυτών των ανθρώπων.

Πάντοτε  ο Αγιαντρίτης συμμετείχε στις διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, τόσο σαν μεμονωμένο πρόσωπο, όσον και οργανωμένος στα διάφορα καλλιτεχνικά συγκροτήματα. Και ποιος δε γνώρισε  το  αηδόνι του Αγιαντριά, τον  αείμνηστο Ν. Ρίζο. Ήταν αδύνατο να μην ενθουσιαστεί  ο περαστικός , σαν περνούσε  στο κέντρο του χωριού ν' ακούει κάποια  παρέα να τραγουδάει  και το  αηδόνι να το καρναχάει, έχοντας  σαν βοηθό το  Μάμη  Φώτο και πλάι  τους να στέκουν αγέρωχα  οι Γ.  Κίτσιος,  Μ. Κίτος, Σ. Ρίζος, Β. Καρβελάς, Π. Κώτσης, Ζ. Κούρτης, Φ. Ντούτσης, Τ. Παναγιώτης, Θ. Ζαφείρης κ.α  Και ποιος δε γνωρίζει τους χορευταράδες Κ. Ρίζο, Πάρη  Κ. , Δ. Κούρτη,  Μιχ. Καραγιάννη που  σαν τους αντικρίζεις, νομίζεις πως τα πόδια τους δεν πατούνε στη γη; 

Και  ποιος δε θα ζήλευε  να  έχει στο χωριό του μια  τραγουδίστρια με γλυκύτατη  αγγελική φωνή, σαν τη διάσημη  Έλλη Ρίζο  που με την υπέροχη φωνή της  μάγεψε  τα τελευταία  χρόνια  κι ένα μεγάλο κομμάτι της Ν. Υόρκης ; Για όλους  μας είναι πρόσωπα  πασίγνωστα και αγαπητά. Είναι η περηφάνια μας .

Τραγούδησε  και τραγουδά ο Αγιαντρίτης τα ντέρτια του, τους καημούς του, για τα 45  ξενιτεμένους  του εκεί στην μακρινή Αργεντινή, στην οποία πήγαν να ανταλλάξουν τη φτώχεια με την ευημερία . Μα δυστυχώς, φτωχοί, φύγανε και φτωχοί άφησαν τα κόκαλά τους , μακριά από τη γενέτειρά τους, μακριά από τους ανθρώπους τους.

Εκπαίδευση:  

Μέχρι τον Οκτώβρη του 1942, στον Άγ. Ανδρέα, δεν υπήρχε καμία κατηγορία σχολείου εκτός από μια κατηχητική  σχολή που άνοιξε κρυφά το έτος 1906  και λειτούργησε  σχεδόν μέχρι το 1912  υπό την εποπτεία του αείμνηστου Θεόδωρου Βασίλη  ο οποίος εκτελούσε και καθήκοντα ψάλτη . Όλοι οι μαθητές και μαθήτριες  συνέχιζαν τις σπουδές τους στην Κεντρική Σχολή Ρίζης, στο κέντρο  Θεολόγου.  Ανεξαιρέτως  όλα τα μαθήματα  διδάσκονταν  στην Ελληνική.

Τον Οκτώβριο  1942, πάνω στη φωτιά του πολέμου, άνοιξε το πρώτο Ελληνικό σχολείο με πρώτο δάσκαλο το ΖΗΣΟ   Β.  ΚΑΡΒΕΛΑ. Σαν  τάξη χρησίμευσε ένα μέρος της εκκλησίας  του Αγ. Ανδρέα.  Αρχικά λειτούργησε με 5 τάξεις.   

Η ερήμωση 

Αγάλι – αγάλι, σβήνει  η ανάσα των χωριών μας. Σβήνει και η ανάσα του Αγιαντριά. Οι δόξες οι παλιές, έμειναν μια θύμηση νοσταλγική, ένας θρύλος για τους λίγους που απέμειναν.

Από τους  700  κάτοικους  που  είχε  το χωριό  το  1991 , ή  από τις  204  οικογένειες  που  έχει  σήμερα,  έχουν  απομείνει  μόνον 45. Και το σχολείο έτσι όπως το θωρείς, νομίζεις πως θα ακούσεις τις χαρούμενες παιδικές φωνές να τρέχουν στο διάλειμμά τους.

Λυγίζει όμως η ψυχή σου, τρέμει το φυλλοκάρδι  σου, όταν βλέπεις από τα καταστραμμένα  παράθυρα  και πόρτες  να ξεπηδούν σπουργίτια και γουστέρες  και σαν σουρουπώνει να σε τρομάζει η κραυγή της κουκουβάγιας … Και όμως δε θέλεις να το πιστέψεις.  Ελπίζεις πως το βλέμμα και ο νους  σου έχουν ξεφύγει από το τώρα νομίζοντας πως είσαι προέκταση του παρελθόντος …

Και όμως, παρ' ότι ζούμε την καταιγίδα της ερημιάς, ελπίζουμε, ζούμε με την αισιοδοξία την οποία στηρίζουμε στους νέους του χωριού μας,  του Αγιαντριά.

Αισιοδοξούμε

Και όμως η ζωή συνεχίζεται. Κρατούμε την αισιοδοξία μας πως ο τόπος και τα χωριά μας θα ξανανθίσουν. Αρχίσαμε με την αναστύλωση των  6 εκκλησιών μας που τις έχει σχεδόν κατεδαφίσει η Κόλαση του Εμβερισμού.

Αισιοδοξούμε διότι βλέπουμε ξεκάθαρα πως το χωριό  μας ξαναβρίσκει  τη ζωντάνια του, τους ρυθμούς του. Αρκετές οικογένειες επέστρεψαν και πάλι στα πατρώα εδάφη, ενώ αρκετές άλλες αναστύλωσαν  τα σπίτια τους, κάνοντάς τα και πιο ωραία. 

Αισιοδοξούμε πραγματικά, διότι όλοι οι νέοι του  χωριού μας, που ζούνε και εργάζονται στα διάφορα μέρη της Ελλάδος, πρόκοψαν, με τη  ακούραστη δουλειά τους, με τον  ιδρώτα τους. Πάνω από 15 επιχειρηματίες αριθμούνται από τους κόλπους του χωριού μας. Δεκάδες είναι τα συνεργία που δρουν στις διάφορες περιοχές της Ελλάδος και ιδιαίτερα στην Αθήνα, Πάτρα, Κυπαρισσία, Μεσολόγγι, Κέρκυρα, Θεσσαλονίκη, Γιάννενα, Ηγουμενίτσα  κ.α 

Ποτέ  όμως δεν ξεχάσανε τις ρίζες τους,  τα γραφικά μας  μέρη, τα Δημητράκια  μας, την Αμπολιάνα, τη  αγέρωχη Αραβουνά μας, τους τάφους των προγόνων μας. 

ΠΗΓΗ: http://aftonomi.gr