ΒΕΛΙΑΧΟΒΟ

  Η Ιστορία μέσα στο χρόνο ΒΕΛΙΆΧΟΒΟ Β. ΗΠΕΙΡΟΣ.

 Το 'Βελιάχοβο'   γνωστό ως Velahovë, Velahova, Velahovo, Veliachovon, είναι ένα χωριό της Β.Ηπείρου, βρίσκεται ανατολικά της πόλης των Αγίων Σαράντα. Διοικητικά υπάγεται στον δήμο Φοινικαίων , περιοχεί Μεσοποτάμου, νομός Δελβίνου, περιφέρεια  Αυλώνας. Οι Βελιαχοβήτες είναι όλοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και μητρική τους γλώσσα είναι η Ελληνική . Στους πρόποδες του βουνού Κόκκινου Λιθαριού με υψόμετρο 345μ πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας βρίσκεται το χωριό με περίπου 35 σπίτια σπαρμένα στην πλαγιά του βουνού,βυθισμένα μέσα στο πράσινο ,όπου επικρατούν τα καρποφόρα δέντρα όπως η συκιές ( Συκιά ),αχλαδιές (Αχλαδιά) Αμυγδαλιές (Αμυγδαλιά) και ιδίως τα Ελαιόδεντρα. Δίπλα του υψώνεται το βουνό Δρουγκάνο μαι υψόμετρο  842μ.,ενώ Β.Α. το Κόκκινο Λιθάρι
938μ.πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.Ανάμεσά τους ένα ωραίο οροπέδιο των 750μ. ύψος που λέγετε Καβάσιλα.Όλη η βουνοπλαγιά είναι κατάφυτη με χαμόδεντρα,όπου διακρίνονται η Τσουκνίδα το Φασκόμηλο,το Θυμάρι,η Λεβάντα,η Ρίγανη κ.α. Πιο πάνω θα

συναντήσεις τους Δρύς,το Φράξο,μέρη τα οποία,για τους κυνηγούς είναι αξιολάτρευτα.Η πλαγιά του Βελιαχόβου,το φθινόπωρο μοιάζει με αξιοθαύμαστο χαλί λογής-λογής χρωμάτων.Το κυριότερο φαρμακοβιομηχανικό φυτό που ευδοκιμεί εδώ είναι το Φασκόμηλο,όπου οι κάτοικοι του έχουν ασχοληθεί με την συγκομιδή του από παλιά χρόνια,με αρκετό οικονομικό όφελος. 
                         ΙΣΤΟΡΊΑ  

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Στην πλατεία του χωριού είναι χτισμένος ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου  υπολογίζετε ότι χτιστείκε των 14το αιώνα μ.χ. Καταστράφηκε επί καθεστώς κομουνισμού το 1967 και ανακατασκευάστηκε 1996 από τους κατοίκους του χωριού.

Παναγιά της Κοίμησης της Θεοτόκου

 Σε απόσταση 300μ. πάνω από το χωριό υπάρχουν ερείπια αρχαίου ναού,όπου σώζονται αυτά της Μονής,όπου οι κάτοικοι του το ονομάζουν Παναγιά. Ο Β.Μπαράς στο βιβλίο του το ονομάζει Παναγιά της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Σε 750μ. από το ύψος της θάλασσας και σε ύψος 400μ. από το χωριό βρίσκετε η Μονή Ντρουγκάνου η Δρυογονοβουνίου όπως το ονομάζει και ο Β.Μπαράς στο βιβλίο του. Οι κάτοικοι του χωριού το ονομάζουν  Αγίας Τριάς. Σύμφωνα με της μαρτυρίες στο μοναστήρι αυτό κατοικούσαν 40 καλόγεροι, όπου είχαν πάρα πολλά γιδοπρόβατα, καλλιεργήσιμη γη κ.α. Το επιβεβαιώνουν αυτό και οι τοπωνυμίες Καλογεροπίγαδο, Δεσποτικό. Πιο πολύ αναφέρεται και ο Δροβιανίτης ιστορικός Ν.Μυστακίδης όπου δίνει πολλά στοιχεία για την παρουσία του μοναστηριού με την ονομασία Αγία Τριάς και πως κάποια μέρα του 14ου αιώνα καταστράφηκε με ολοκαύτωμα από τους βανδάλους, αφού πρώτα το λεηλάτησαν. 
Ιδρυτής της Μονής αναφέρετε ένας ηγούμενος Καισάριος. Η χρονολογία ιδρύσεως και διαλύσεως της είναι ανεξακρίβωτη. Χάνετε στο βάθος των αιώνων.
Ηγούμενοι της Μονής αναφέρονται οι ακόλουθοι:

1. Γεράσιμος, καταγόμενος από την Δρόβιανη.
2. Παρθένιος, από το ερημωμένο τώρα χωριό Σουλανά.
3. Μητροφάνης, από το μουσουλμανικό σήμερα χωριό Αβαρίτσα.

 Παραδίδεται ότι η Μονή αυτή είχε θεμελιωθεί επάνω σε ερείπια ειδωλολατρικού ναού αναφερομένου εις την λατρεία του θεού Ηφαίστου και του πυρός. Ιδρυθεί ο βωμός αυτός υπό των χαλκέων και σιδηρουργών της εποχής εκείνης.

Θρυλείται δε ότι η Μονή αυτή ήταν μια από τις πλουσιότερες της εποχής εκείνης, και ότι είχε αρκετά κτήματα στα χωριά Αβαρίτσα και Βελιάχοβο, όπου είχε και Μετόχι, (Το όνομα Μετόχι αναφέρεται σε αγρόκτημα που ανήκει σε μοναστήρι (μετόχι μοναστηριού), μέσα στο οποίο βρίσκεται συνήθως μικρό παρεκκλήσιο και κατοικία για τους μοναχούς που καλλιεργούν το συγκεκριμένο αγρόκτημα. Το «Μετόχιον», στην εκκλησιαστική ορολογία, αποτελεί παράρτημα της Μονής στην οποία ανήκει, ακόμα και αν διαμένουν μόνιμα σε αυτό αρκετοί μοναχοί), 0 ναός του οποίου εσεμνύνετο επ ονόματι του Αγίου Γεωργίου, στη μνήμη του οποίου - 23 Απριλίου - ετελείτο μεγάλο πανηγύρι. (Βλ. εφημ. << Πύρρος>> Αθηνών, αριθ. 169 του 1906)
Στο μοναστήρι υπήρχαν πολλά γιδοπρόβατα , μεταξύ των οποίων και δυο χιλιάδες σιούτες (γίδες χωρίς κέρατα) κι αυτό το αποδεικνύει και το ποίημα που σώζεται μέχρι σήμερα: Σε κοπή τα πρόβατα σε κοπή τα γίδια. Που βόσκανε στο Δρουγκάνο, στο Κόκκινο Λιθάρι. Εννιά  χιλιάδες ήτανε, οι δυο ήτανε σιούτες. Και μια μέρα απ' τις πολλές χαθήκανε και οι εννιά... 

Το πολύ γάλα του μοναστηριού,στέλνονταν στην πόλη της Φοινίκη με πήλινο αγωγό, τμήματα του οποίου βρέθηκαν τυχαία δίπλα στην γέφυρα της Κρανιάς. Πολλοί Βελιαχοβίτες θυμούνται,από τις ομολογίες τών παππούδων τούς, ότι σε απόσταση 1χμ του χωριού, υπήρχε χωριό με 800 οικογένειες (βάσει των δεδομένων,αλλά ο αριθμός είναι λίγο υπερβολικός) πράγμα που το αποδεικνύουν τα χαλάσματα που βρέθηκαν. Εδώ συναντούμε τα τοπωνύμια: Καβάσιλα, Μουτσιανά, Μόλιτσα , όπου τα δυο τελευταία είναι σλαβικά. Η αρχαιολογική έρευνα θα φώτιζε τα υπονοούμενα του αρχαίου οικισμού. Σύμφωνα με τον Β. Μπαρά, εδώ βρέθηκε επιγραφή σε σκαλιστή πέτρα, πιθανόν ταφόπετρα:IRICY ΓΟΥΑCETΩΝ ΧΑΙΡΕ. Η τύχη του κειμηλίου αυτού αγνοείται μέχρι στιγμής.

Στην κορυφογραμμή του βουνού Κόκκινο Λιθάρι, στο αγνάντιο προς τον αυχένα της Μουζίνας υπάρχουν ερείπια οχυρώματος(φρούριο) πιθανόν αμυντικό-για την προστασίας της αρχαίας Φοινίκης. 

Ερείπια οχυρώματος

ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ Η ΑΡΧΑΙΑ ΦΟΙΝΙΚΗ

Επί Τουρκοκρατίας τον 15-16ο αιώνα (βάσει τα φορολογικά κατάστιχα 1431-32)το Velihov (Βελιάχοβο) ήταν τιμάριο (φέουδο) Τούρκου στρατιωτικού φεουδάρχη,υπαγόμενο στο βιλαέτι της Βαγιονετιάς με 37 ane (οικογ.με άντρα και γυναίκα) απ'τις οποίες 2 bive (μονογονικές χήρων ανδρών)και 6 mucerrend (μονογονικές χήρων γυναικών)και πλήρωναν φόρο 3351ακτσε (άσπρα)1431 ARVANID SANCAGI Α.Ι.Η.Τίρανα σ.195). Στο ίδιο φορολογικό κατάστιχο είναι και το χωριό η καταυλισμός Κoqinolisar (Κόκκινο Λιθάρι) με 29 ane οικογένειες,με φορολ. ποσό των 2881 ακτσιέ. Στο φορολ. κατάστιχο του 1581-82 DELVIN TABU KADASTRI, το Velihov έχει 165 φορολογούμενα νοικοκυριά.Το Koqinolisar δεν είναι φορολογούμενο, όπως φαίνεται η εγκατέλειψε το χωριό η ενώθηκε με το Velihov (Βελιάχοβο). Οι μετέπειτα απογραφές πληθυσμού για το χωριό μας πηγαίνουν στο 1852 (του Π.Αραβαντινού στο Χρονολογία της Ηπείρου 1856 που το Βελιάχοβο φτάνει σε 12 οικογ. και  με την  Τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο ΣΑΛΝΑΜΕ του  1895,  ο αριδμός  χανέδων δηλαδή των «σπιτιών»   φτάνει τα 13, πληθυσμός  37 αρρένων και 38 θηλέων.  Η συρρίκνωση του πληθυσμού για την περίοδο ήταν γενικό φαινόμενο λόγω του φόβου της αλλαξοπιστίας και της αβάσταχτης φορολογίας του Ραγιά.Με 10 ακτσιέ τότε αγόρασες 1 προβατίνα η 38,5 κιλά σιτάρι .Η χωριονυμία πρέπει να ήταν πρόσφατη με αυτή του Τούρκου τιμαρτζή (όνομα η επώνυμο), συν το παράθεμα ,που προσθέτονταν στο φεουδαρχικό τίτλο.Μετά από μεταποιήσεις έχουμε το σημερινό Βελιάχοβο. Το χωριονύμιο Κoqinolicar,κατά το κατάστιχο ,προήλθε από την ελληνικότητα ονομασία του βουνού Κόκκινο Λιθάρι,πιθανόν να ήταν και η ονομασία του εξαφανισμένου η μη φορολογούμενου χωριού,αν αυτό έχει δώσει τα χωράφια του στο μοναστήρι,όπου δεν εμφαίνεται στο κατάστιχο του 1582.Το Δεκέμβριο του 1912 οι φανατικοί μουσουλμάνοι και οι νέοι αφέντες της γης με σκοπό να διώξουν τους Έλληνες κατοίκους από τα πατρώα τους, ολοκαύτωσαν χωριά στον Βούρκο και Ριζά.Τότε ολοκαυτώθηκε και το Βελιάχοβο και οι κάτοικοι του πήραν το δρόμο προσφυγιάς προς τη Λεσινίτσα - Τσαμαντά. Επέστρεψαν αφού σταμάτησε η καταδίωξη και άρχισαν το νοικοκυριό τους απ'την αρχή. Ο αγώνας για μια σπιθαμή γη είχε συνέχεια.Οι τσιφλικάδες Τσινίδες,με έδρα το Μητσιοπολίτη,από το 1918, άρχισαν πιέζουν τα μικρά χωριά να αδειάσουν τα τσιφλίκια τους με σκοπό να μετατρέψουν σε λιβάδια, όπου είχαν και περισσότερα έσοδα. Το 1922-24 άδειασαν τα χωριά Μουλαμουσά και Μητσιοπολίτη. Οι κάτοικοι τους εγκαταστάθηκαν στην Κρανιά, Βελιάχοβο, Μεσοπόταμο. Το Βελιάχοβο μπόρεσε     ν' αντέξει τις πιέσεις και δεν το κούνησε,μάλιστα ήρθαν στο Βελιάχοβο και οι Μουλαμουσιώτες: Γκιναίοι, Μπολαίοι,  Συριαναίοι. Οι Βελιαχοβίτες κολίγοι καλλιεργούσαν λίγα στρέμματα με σιτηρά στο Βέλλο και στις Γκάρες, όλα χαλικοχώραφα. Η ψυχή τους ήταν η κτηνοτροφία, αφού το μέρος περιείχε τα καλύτερα βοσκοτόπια. Οι Βελιαχοβίτες στον Αντιφασιστικό Αγώνα αντιστάθηκαν από τις πρώτες μέρες, μάλιστα κατατάχθηκαν εθελοντές στην πρώτη αντίσταση του 1920 στην Αυλώνα. Στα 1939-1944 εντάχθηκαν στον αγώνα κατά του φασισμού.Το χωριό τους ήταν απελευθερωμένη ζώνη καθ'όλη την περίοδο τη κατοχής. Μετά την απελευθέρωση οι Βελιαχοβίτες κέρδισαν από την αγροτική μεταρρύθμιση τη γη που τους άρπαξαν αδίκως οι τσιφλικάδες. Γρήγορα όμως την παρέδωσαν στο γεωργικό συνεταιρισμό,το 1960. Ως συνεταιριστές,τώρα πλέον, εργάστηκαν πολύ σκληρά. Αύξησαν την κτηνοτροφία,δημιούργησαν φρουτοκαλλιέργειες. Με όλα αυτά η πενιχρή αμοιβή τους δεν καλυτέρευσε τις συνθήκες ζωής τους. Η μόνη επίτευξη τους ήταν στην παιδεία. Ως πιστοί στην παράδοση και φιλομαθείς.Το 1850 άνοιξε δημοτικό σχολείο  στην ελληνική γλώσσα το οποίο λειτουργούσε με την οικονομική βοήθεια του ίδιου του χωριού και αργότερα, μαζί με τους Λυβηνιώτες το οχτάχρονο το 1958.  90%των μαθητών έχουν βγάλει γυμνάσιο και οι πτυχιούχοι έφθασαν τον αριθμό των 30. Τονίζουμε την παράδοση γιατί το 1885, επί τουρκοκρατίας, στο Βελιάχοβο και Λύβηνα άνοιξε κανονικό σχολείο με την φροντίδα της Μονής Δρυανού με κληροδότημα των μεταναστών Ηπειρωτών Ρουμανίας. 

• Παραδοσιακή ενδυμασία .

Το Βελιάχοβο είχε πάντοτε παραδοσιακό χορευτικό όμιλο και ερασιτεχνικό θίασο, μαι διοργανωτή του χορευτικού, τον Χρήστο Σωκ. Νούσια από Βελιάχοβο. 
                                                                     

Το Βελιάχοβο έχει σαν παραδοσιακή ενδυμασία το χρυσοκεντημένο μακρύ αλατζά και το πολύχρωμο κεφαλομάντηλο, την κίτρινη ποδιά και τα τελατίνια κόκκινα τσαρούχια με φούντες.

Βραβείο 1956

 Σήμερα το χωριό έχει συρρικνωθεί αφού το 75%του πληθυσμού έχει μεταναστεύσει. Οι ελπίδες για επιστροφή είναι,εφόσον το χωριό αλλάζει με καινούργια σπίτια,η ένωσή του με την εθνική οδό κ.α.
Το Βελιάχοβο είναι σύνθετο ΜΟΥΣΕΙΟ: φυσικό, αρχαιολογικό, λαογραφικό, με πλούσια χλωρίδα, πανίδα, αρχαιολογικούς χώρους, με τις βουνοπλαγιές γεμάτες πράσινο, με κρυστάλλινο, παγωμένο πόσιμο νερό, με καθαρό αέρα. Εδώ υφίσταται η δυνατότητα της διασκέδασης η μάλλον του σπορ κυνήγι πέρδικας, φάσας, λαγού κλπ. Για τους πρωτάρηδες επισκέπτες, μόλις 400μ.πάνω απ'το χωριό βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Παλιομοναστηριού η αλλιώς Μονή Ντρουγκανου και 1,5χμ. πιο πέρα στην κορυφή του Κόκκινου Λιθαριού τα ερείπια του αρχαίου αμυντικού φρουρίου. Οι κάτοικοι του ήπιοι, ντόμπροι, φιλόξενοι. Με λίγα λόγια, το Βελιάχοβο έχει όλες τις προϋποθέσεις και την προοπτική για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού. Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου. Στο χωριό μπορείς να πας περνώντας τον αυτοκινητόδρομο Αγ.Σαραντα-Αργυροκαστρου. Στο 15το χλμ. από την πόλη τον Αγ.Σαράντα, δεξιά στην γέφυρα του χωριού Μπιστρητσα στα 3,4χλμ. βρίσκεται το χωριό Βελιάχοβο.

Ιστορικά πρόσωπα από το Βελιάχοβο. 

Οικονόμος Παπά Δημήτριος από Βελιάχοβον 1835- 1836  Επίτροπος του Επισκόπου Ιωακείμ του Χίου και του Μητροπολίτου Νεοφύτου, ως το 1836. ( βλ. σελ. 114 στο βιβλίο, του Βασίλειου Μπαρά 1887-1964, το Δέλβινο της Βορ. Ηπείρου ) .

---------------------------------------------------

ΒΕΛΙΑΧΟΒΟ: ΒΟΥΝΑ – ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ

Το κείμενο ετούτο γράφτηκε από τον ΚΩΣΤΑ ΝΟΥΣΙΑ, δημοσιεύτηκε στο Λογοτεχνικό λαϊκό Βήμα το Νοέμβριο του 1990, όπου και βραβεύτηκε με το 1ο βραβείο σε λογοτεχνικό διαγωνισμό της εφημερίδας τότε.

 

Ορεινός και δύσκολος ο δρόμος για το Βελιάχοβο. Τέτοιοι είναι συνήθως οι δρόμοι προς την ομορφιά και την ύπαρξη. Αυτός ο δρόμος, πότε διασχίζει πράσινα τοπία και πότε γυμνότοπους που κι αυτοί ήταν κάποτε γεμάτοι βλάστηση και ζωή.Ομολογούν εδώ στο Βελιάχοβο κάτι που αγγίζει τα όρια του θρύλου.Κάποτε ένας διαβάτης, για γούστο αποφάσισε να ανεβεί πάνω στο Βελιάχοβο περνώντας από δέντρο σε δέντρο. Κι ήταν τόσα πολλά και τόσα πυκνά τα δέντρα που εκείνος έφτασε μέχρι το χωριό, χωρίς να αγγίξουν τα πόδια του στη γη.Αυτή η ιστορία σε μορφή θρύλου, σώθηκε έως σήμερα για να αναπλάσει ο νους μας , ασφαλώς, όχι με απόλυτη ακρίβεια την εικόνα αυτού του τόπου στα βάθη του χρόνου.Όταν περνούμε σήμερα δίπλα στο μέρος που λέγεται ‘Βρύση’, είναι σα να συναντάμε ένα κομμάτι εκείνου του παλαιού τοπίου, ασφαλώς με τις 
η σινέχια ΕΔΩ

Βελιάχοβο - Βικιπαίδεια
 Wikimapia - ΒΕΛΙΑΧΟΒΟ